Po uzyskaniu stopnia doktora i rocznej podróży naukowej do Belgii, Francji, Włoch, Austrii i Niemiec wrócił ksiądz Wyszyński do diecezji włocławskiej nie na jakieś uprzywilejowane stanowisko, ale jako wikariusza do Przedcza. Nie buntował się jednak ksiądz dr Wyszyński. Pokornie podjął to zadanie. W następnym roku już został przeniesiony do katedry włocławskiej, wykładał w seminarium, był redaktorem „Ładu Bożego” i „Kroniki Diecezji Włocławskiej”. Prowadził też bardzo intensywną pracę społeczną. Działał w Chrześcijańskich Związkach Zawodowych, wykładał na Uniwersytecie Robotniczym, organizował spotkania, pisał broszury o tematyce społecznej. Widział konieczność zmiany ustroju, przewidywał jego zmianę, ale jednocześnie ostrzegał przed złudzeniami bolszewizmu. W latach wielkiego kryzysu światowego jest w centrum spraw robotniczych. Kardynał August Hlond powołał go do Rady Społecznej przy Prymasie Polski.
Kontynuując pracę naukową ksiądz Wyszyński zaczął zbierać materiały do pracy habilitacyjnej, której tematem miała być „Teologia doczesności”.
Wojna przerwała tę pracę. Wszystkie materiały przepadły.
Po wybuchu wojny ksiądz profesor Wyszyński na polecenie Ordynariusza wyjeżdża z ostatnim kursem do Lublina w nadziei, że tam front tak szybko nie dojdzie i będzie mógł doprowadzić tych kilku kleryków do święceń kapłańskich. Kiedy dotarli do Lublina, okazało się, że poprzedniego dnia miasto zostało zbombardowane. Pojechali dalej na Wschód. W Żytomierzu u kolegi księdza Wyszyńskiego zatrzymał się minister Kwiatkowski w drodze do Rumunii. Namawiał księdza Wyszyńskiego, żeby razem z ekipą rządową wyjechał z kraju. On jednak podziękował.
W powrotnej drodze w okopie spowiadał żołnierza, a opodal w polu rolnik siał zboże.
„Rolnik, którego spotkałem we wrześniu 1939 roku pod miasteczkiem Irena nad Wieprzem, siał, podczas gdy wszyscy uciekali, gdzie kto mógł. Właśnie spowiadałem w rowie żołnierza i obserwowałem tego człowieka, który spokojnie siał. A żołnierz płacząc jak dziecko, powtarzał: Proszę księdza, co oni z nami zrobili? Co z nami będzie? – Niewiele miałem mu do powiedzenia. Wskazałem ręką: Widzisz tego siewcę? Patrz, on nie płacze, on sieje. Gdy udzieliłem żołnierzowi rozgrzeszenia, podeszliśmy razem do siewcy. Zapytałem: Pan sieje? Czy Pan nie widzi, jak szosą na Lublin wszyscy uciekają? – A on odpowiedział: Proszę księdza, jak zostanie ziarno w spichrzu, to się spali, a jak będzie w ziemi, to zawsze ktoś chleb zbierze. Nie myślał o sobie. Nawet w takiej sytuacji myślał o innych.
Z głębokim przeżyciem Prymas Wyszyński wspominał tę scenę do końca życia. Właściwie to on sam był rolnikiem. Tu wojny, przełomy społeczne, prześladowanie Kościoła, a on siał słowo Boże wierząc, że stanie się chlebem w sercach ludzi.
Gdy przybył do Włocławka okazało się, że jest na liście osób imiennie poszukiwanych przez Gestapo. Bł. bp Kozal wydał rozkaz, że ma natychmiast wyjechać z Włocławka. Tuż po jego wyjeździe przyszli Niemcy, zabrali do obozu biskupa i wszystkich księży, zajęli budynki seminarium.
Ksiądz Wyszyński najpierw pojechał do ojca do Wrociszewa. Później ksiądz Korniłowicz ściągnął go do Żułowa, do domu ss. Franciszkanek Służebnic Krzyża. Później był kapelanem w Kozłówce, w majątku państwa Zamojskich. Służył też okolicznej ludności, katechizował dzieci, wspierał partyzantów. Kolejnym miejscem wojennej tułaczki księdza Wyszyńskiego były Laski pod Warszawą. Tutaj był kapelanem Sióstr Franciszkanek od Krzyża oraz zakładu dla dzieci ociemniałych. Był też kapelanem szpitala wojennego. Młodzi żołnierze szukali w nim oparcia. Dzielni na froncie byli jak dzieci w cierpieniu. Prosili, żeby był przy operacjach. Spełniał ich prośby, umacniał na duchu. Chodził po lasach, spowiadał w okopach, zbierał rannych. Pewnego dnia znalazł dziewczynę ranną w nogę. Nie miał czym założyć opaski uciskowej, rana była tak głęboka, że dziewczyna mogłaby umrzeć z upływu krwi w drodze do szpitala. Wtedy zdjął stułę, założył opaskę uciskową, dziewczynę wziął na plecy i przyniósł do szpitala w Laskach. Po latach przyszła do rezydencji Prymasa Polski w Warszawie elegancka pani, matka czterech synów, aby podziękować za ocalenie życia.
Od czasu do czasu przyjeżdżał ksiądz Wyszyński z wykładami z katolickiej nauki społecznej na tajne spotkania w różnych domach zakonnych w Warszawie.
Anna Rastawicka, Kartki z życia Ojca - ciąg dalszy
